On the run

I tak kończy się kolejny rok. Zapewne dla wielu z nas był to rok wyznaczania i dążenia do celów. Coraz więcej celów i coraz więcej zajęć. Coraz mniej odpoczynku. Tylko biegiem, biegiem, biegiem, biegiem. Cały rok w biegu. Takie są wymogi naszej codzienności. Życie nie zostawia nam czasu na oddech, dystans i zachwyt.

W biegu. Taki jest tytuł tego posta. Przykuwa zapewne uwagę, że tytuł napisany jest po angielsku. Nie ukrywam, że zrobiłem to celowo. Chciałem zachęcić do posłuchania jednego utworu grupy Pink Floyd, z najlepszego chyba albumu, The Dark Side of The Moon. Tytuł tego utworu brzmi właśnie On the run. Oto właśnie on.



A teraz, drogi czytelniku, zastanów się czy rok, który właśnie się kończy też dla Ciebie tak nie wyglądał. Czy Twój plan dnia nie był wyznaczany przez nieustannie powtarzające się sekwencje czynności? Czy te czynności w pewnym momencie nie stały się monotonne? A przecież poza tą pędzącą codziennością, tyle jest piękna i dobra, którym nie potrafimy się zachwycać. A może poprostu nie mamy czasu się zachwycać? Każdy moment zachwytu pozwala złapać właściwego dystansu do naszej codziennej monotonii. Spróbujmy uchwycić ich jak najwięcej w nadchodzącym nowym roku. Żywię nadzieję, że ślad mojej codzienności odpłynie z czasem w niepamięć, natomiast te chwile zachwytu pozostaną nieśmiertelne. Czy tak będzie? Czas pokaże.

Na koniec przytoczę wiersz Wisławy Szymborskiej pt. Chwila. Komentarz sobie daruję.

Idę stokiem pagórka zazielenionego.
Trawa, kwiatuszki w trawie
jak na obrazku dla dzieci.
Niebo zamglone, już błękitniejące.
Widok na inne wzgórza rozlega się w ciszy.

Jakby tutaj nie było żadnych kambrów, sylurów,
skał warczących na siebie,
wypiętrzonych otchłani,
żadnych nocy w płomieniach
i dni w kłębach ciemności.

Jakby nie przesuwały się tędy niziny
w gorączkowych malignach,
lodowatych dreszczach.

Jakby tylko gdzie indziej burzyły się morza
i rozrywały brzegi horyzontów.

Jest dziewiąta trzydzieści czasu lokalnego.
Wszystko na swoim miejscu i w układnej zgodzie.
W dolince potok mały jako potok mały.
Ścieżka w postaci ścieżki od zawsze do zawsze.
Las pod pozorem lasu na wieki wieków i amen,
a w górze ptaki w locie w roli ptaków w locie.

Jak okiem sięgnąć, panuje tu chwila.
Jedna z tych ziemskich chwil
proszonych, żeby trwały.

Tak tak, nie nie

Niezwykle bulwersuje mnie, gdy człowiek próbując udowodnić swoje racje, próbuje nadać swoim słowom wymiar sakralny. Dość niedawno jeden z polityków, przeprowadził rozmowę z drugim politykiem w cztery oczy. Po tej rozmowie każdy z nich przedstawił zupełnie inną jej wersję. Cóz, w polityce tak się zdarza. Jednak jeden z nich powiedział, że przysięga, iż mówi prawdę, a każdy kto go zna, wie, że jest wierzący.

Myślę, że wierzący człowiek powinien rozumieć, o co chodzi w życiu chrześcijanina. Oto fragment Kazania na Górze, z ewangelii wg św. Mateusza - tekstu, który jest niejako streszczeniem nauki Chrystusa, a zarazem konstytucją Królestwa Niebieskiego.

Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi. A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie, ani na niebo, bo jest tronem Bożym; ani na ziemię, bo jest podnóżkiem stóp Jego; ani na Jerozolimę, bo jest miastem wielkiego Króla. Ani na swoją głowę nie przysięgaj, bo nie możesz nawet jednego włosa uczynić białym albo czarnym. Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Złego pochodzi.

Komentarz do tego tekstu wydaje się zbędny. Chciałem tylko zauważyć, że jest to rozwinięcie II przykazania, które brzmi: "Nie będziesz brał imienia Pana Boga swego na daremno", a także słów z modlitwy Pańskiej: "Święć się imię swoje".

Ktoś, kto podpiera się autorytetem chrześcijanina, jako argumentem w sporze, mija się zupełnie z misją chrześcijańską. Ujawnia się jako ktoś, kto nie wierzy, kto używa wiary do swoich marnych celów i jako ktoś kto jest kompletnie zakłamany. Zanim więc użyjemy tego typu słów, zastanówmy się przez moment i przypomnijmy sobie jakże ważny tekst ewangelii. Czy naprawdę warto podważać Sacrum?

Jednostka, relacja, grupa

Każdemu chyba zdarzyła się sytuacja, że grupa, w której się znajduje wywiera pewnego rodzaju presję, aby zachować się zgodnie z zachowaniem tejże grupy. Pół biedy, gdy zachowanie to nie stoi w sprzeczności z przekonaniem jednostki. Jednak często zdarza się chyba, że sprzeczność zachodzi. Co wtedy wybierzemy? Czy zdedydujemy się postąpić zgodnie z przekonaniami, narażając grupę na utratę spójności, a siebie na represje?

Gdy należąc do grupy działamy niezgodnie z własnymi przekonaniami, przestajemy być grupą, a zaczynamy być armią. Nasza podmiotowość przestaje mieć znaczenie. Stajemy się tylko narzędziem do osiągnięcia celów grupy. Prawidłowo działająca grupa musi opierać się na relacjach. Jednak relacje mogą być zawierane jedynie pomiędzy wolnymi jednostkami.

Filozofia dialogu podkreśla, że aby byt mógł wejść w relacje, musi być odizolowany. Musi stanowić tzw. sobość. Dopiero dwie sobości ukazując Twarze wchodzą w prawdziwą relację. Warunkiem takiej relacji jest więc wolność. Wolność do miłości i wolność do podejmowania decyzji. Jeśli relacje łączą większą ilość sobości, tworzą się grupy. Jeśli wolność jednostki w takiej grupie jest ograniczona, przestaje to być grupą. Staje się to armią realizującą jakiś konkretny program.

Chciałem więc nieco zaburzyć powszechny pogląd, że jednostka działając niezgodnie z działaniem grupy przestaje do niej należeć. Jest odwrotnie. Gdy jednostka działa i zachowuje się niezgodnie z własnymi przekonaniami, przestaje być członkiem grupy, bo tylko działając w wolności może do niej należeć. Czy nie warto zatem zawsze postępować zgodnie z przekonaniem? Czy działając wbrew własnej woli dalej działamy jako człowiek?

Tajemnica wcielenia

Publikując poprzedniego posta, dałem się wciągnąć w kampanię wypierania "dzieciątka" przez Santa Clausa. Co mogę powiedzieć? Wpływ mediów i oczywiście mea culpa. W ramach zadośćuczynienia w tym poście spróbuję poruszyć temat, który powinien być kwintesencją każdych świąt Bożego Narodzenia. Tematem tym jest Tajemnica Wcielenia.

Cała sprawa jest bardzo delikatna i trudna do wyobrażenia. Bóg, który jest wielki, ponadczasowy i nieśmiertelny, staje się człowiekiem. Czy staje się pełnym człowiekiem, czy może jest Bogiem w ludzkiej skórze? Czy wie o tym, że jest Bogiem? Przecież człowiek nie zna prawdy. Człowiek jej szuka. Wierzy. Gdyby wiedział i znał prawdę nie musiałby jej szukać, czyli nie musiałby wierzyć. Czy Jezus wierzył czy wiedział? Na te pytania możnaby sobie długo dyskutować, co zresztą od samych początków dyskutowali teologowie. Szukanie odpowiedzi na to pytanie na pewno zostanie poruszone niebawem w niejednym poście.

Ważną rzeczą, którą wiemy, jest to, że Bóg pozbawił się wszystkiego i pojawił się przed człowiekiem jako bezbronne dziecko. Dialogiści (Emmanuel Levinas) powiedzieliby, że Bóg pokazał swoją Twarz. Pokazanie Twarzy jest konieczne przy wchodzeniu w relację. Bóg więc pragnie wejść w jakąś relację z każdym z nas. Według innego dialogisty, Franza Rosenzweig'a relacją między Bogiem, a człowiekiem jest Objawienie. Bóg przez Jezusa objawia nam swoją istotę. Dalsze życie Jezusa pokazuje nam dokładnie jaki jest Bóg. Sam zresztą Jezus mówi: "Ja jestem drogą, prawdą i życiem". Całe życie Jezusa opisane na kartach Ewangelii jest przykładem bezbronnego stawania naprzeciw drugiego człowieka. Czy my potrafimy iść za przykładem Jezusa? Przecież do tego On sam nas powołuje. Każe zaprzeć się samego siebie i go naśladować. Czy sprostamy zadaniu? Czy chociaż spróbujemy?

Prawdziwy Święty Mikołaj

Gdy zbliżają się święta Bożego Narodzenia, na pierwszy plan wysuwa się postać grubiutkiego dziadka, ubranego na czerwono z białą brodą wiozącego na reniferach wielką torbę z prezentami. Dziadek ten stał się chwytem marketingowym pioniersko wykorzystanym przez Coca-Colę. Rodzice karmią dzieci wiarą, że ten dziadek przychodzi do ich domu i obdarowuje ich prezentami. W ten sposób piękny gest jakim jest obdarowanie drugiej osoby wpisuje się w komercyjne konwencje umniejszające jego wymiar. Atutem jest niewątpliwie dodanie temu gestowi aspektu anonimowości, jednak nie sądzę, że jest ona w tym wypadku wymagana.

Czy nie lepiej, żeby dzieci wierzyły w świętego Mikołaja zamiast Santa Clausa? Przecież św. Mikołaj z Miry jest postacią autentyczną, która otrzymawszy od rodziców spadek, zaczęła dzielić się nim z ubogimi. Jest symbolem pobożności i miłosierdzia, które wypełniały jego życie. Może w takiego Mikołaja mogłyby uwierzyć dzieci? Może dzięki temu zamiast medialnej papki, do naszych domów wstąpi dobro, piękno i ciepło. Wiara w takiego Mikołaja nie jest tworzeniem bzdurnego mitu. Jest uświęcaniem postawy, tak bardzo pożądanej w dzisiejszym świecie.

Może nie tylko dzieci powinny uwierzyć w takiego Mikołaja. Myślę, że każdy powinien. Niech historia Mikołaja odwiedza nas każdego roku, przypominając co na świecie naprawdę się liczy.

Życzę wszystkim Wesołych Świąt, dużo zdrowia i miłości. Aby te święta były czasem, w którym będziemy potrafili odpocząć i nabrać dystansu do pędzącej rzeczywistości. Niech duch Mikołaja spocznie w waszych sercach i ociepli wasze domy.

Punkt widzenia

Niewielu osobników chyba liczy grupa ludzi, twierdząca, że życie istnieje tylko na Ziemii. Jednak większa ilość na pewno twierdzi, że tylko na Ziemii istnieje cywilizacja. Wciąż jednak jest to grupa niewielka. Jednak większość chyba gdy myśli o innych cywilizacjach, wyobraża sobie je jako istoty w pewnym sensie podobne do nas. Mające oczy, lub inny narząd wzroku. Mający podobną do nas percepcję. Oczywiście nie wykluczam istnienia, takiej równoległej podobnej do nas cywilizacji. Na pewno jest ich wiele w całym wszechświecie. Zastanawia mnie czasem, czy są one bardziej rozwinięte od naszej i czy są rozwinięte w tym samym kierunku. Czy dokonują ekspansji kosmosu? Czy produkują broń masowej zagłady? Czy próbują się komunikować z innymi cywilizacjami? Może nawet próbują komunikować się z naszą cywilizacją. Mam nadzieję, że czas pokaże jaki jest stan faktyczny.

O wiele ciekawsza jednak wydaje mi się perspektywa badania, nie tego co jest obok nas, ale tego co jest niejako w tym samym miejscu co my, tylko w innej skali. W jednym z odcinków serialu pt. "Northern Exposure", Maggie - jedna z bohaterek, ma obsesję dotyczącą roztoczy. W rozmowie z lokalnym filozofem samoukiem Chrisem, poruszony zostaje temat, czy przez likwidowanie siedlisk roztoczy, Maggie nie niszczy całych cywilizacji, w których są rodziny, szkoły, praca i cały równoległy świat. A co jeśli dla kogoś, my jesteśmy taką cywilizacją roztoczy?

Oczywiście przykład z serialu próbowałbym posunąć dalej. Roztocza są widoczne pod mikroskopem. My jednak w dalszym ciągu nie umiemy rozstrzygnąć jaka jest najmniejsza niepodzielna cząstka materii. Wpierw doszliśmy do atomu i z charakterystyczną dla człowieka arogancją stwierdziliśmy, że jest najmniejszy. Potem okazało się, że jest zbudowany z jądra i elektronów. Że jądro jest zbudowane z protonów i neutronów, a te z kolei z kwarków. Możliwe, że znamy już coś mniejszego. Kto jednak wie, jak głęboko to sięga. Może nie ma ograniczenia. Może z materią jest jak z czasem, który nie ma początku ani końca. Kto wie czy na takiej jednej z malutkich cząsteczek, nie żyje jakaś cywilizacja, która nie ma pojęcia, w czym żyje? Kto wie na czym polega to życie i jakie prawa tam obowiązują. Przecież prawa fizyki, które znamy są tylko sposobem opisania rzeczywistości, w której my żyjemy. Tamto życie to zupełnie inna rzeczywistość.

A skoro tak, to możemy też pójść w drugą stronę. Może cały wszechświat, w którym żyjemy, jest tylko takim małą cząsteczką dla kogoś innego. Może ponad nami też jest jakaś cywilizacja, która nie ma pojęcia, że my istniejemy. Może cały wszechświat to jakiś organizm, który urodził się w momencie wielkiego wybuchu i cały czas rośnie i dojrzewa, a my jesteśmy cywilizacją bakterii w tym organiźmie. Może wszechświat, w którym żyje ten organizm działa na zupełnie innych prawach niż ten nasz. Warto się również zastanowić czy obowiązuje tam ten sam system wartości. Czy w innych cywilizacjach osobniki giną za miłość, wolność lub prawdę?

Czy nie warto czasem zatrzymać się i spróbować pomyśleć w innej perspektywie? Może pokaże nam to małość naszej codzienności, a piękno wszystkiego co jest poza nią? Może dzięki temu lepiej będziemy potrafili doświadczać Sacrum?

Drugi policzek

W czasie Kazania na Górze, opisanego w Ewangelii wg św. Mateusza, Jezus mówi:

Jeśli cię ktoś uderzy w prawy policzek, nadstaw mu i drugi.

Niewątpliwie przykazanie to budzi w nas sprzeciw. Przecież honor nakazuje nam bronić się, oddać, a przynajmniej unikać następnego ciosu. Myślimy w ten sposób gdy nie znamy historycznego kontekstu. Warto zwrócić uwagę, że wyraźnie napisane jest, że jeśli ktoś Cię uderzy w PRAWY policzek, nadstaw mu drugi. Większość ludzi jest praworęcznych, więc uderzenie w prawy policzek wykonane musi zostać tyłem dłoni. W czasach gdy Jezus nauczał, tyłem dłoni uderzało się niewolnika, jako kogoś gorszego, kogoś z kim nie stawało się jak równy z równym. Gdy Jezus karze nadstawić drugi policzek, każe nadstawić policzek lewy, aby uderzenie nastąpiło otwartą ręką. Aby ten drugi uderzył Cię, ale już jako równego sobie.

Jest tu schowana bardzo cenna wskazówka. Gdy przyjdzie Ci walczyć z kimś na niższym poziomie, nie schodź do jego poziomu, bo pokona Cię doświadczeniem. Lepiej każ temu komuś wejść na Twój poziom. Może wtedy zrozumie, że jego uderzenie było bez sensu.

Drugą cenną rzeczą jaką można wyciągnąć z tego krótkiego zdania jest konieczność obrony honoru. Honorowo nadstawiamy LEWY policzek, aby drugi uderzył Cię bez poniżania. Ostatnio dość często mamy do czynienia z nadużywaniem pojęcia honoru. Czym jest honor? Czy jest to umiejętność stawania na przekór innym? Czy jest to forsowanie swoich racji nie zważając na racje innych stron? Czy postępując zawsze po swojemu, nie zważając na nic innego jesteśmy honorowi?

O wiele bardziej honorowo postępujemy, gdy uwzględniamy inne racje i gdy próbujemy szukać rozwiązania nawet najtrudniejszych problemów, często rezygnując lub ustępując. Honorowi jesteśmy gdy inne strony traktują nas jak partnera, a nie jako przeszkodę. Próbujmy rozmawiać, a dzięki temu wzmacniać swoją pozycję, a nie stawiając partnerów w sytuacjach bez wyjścia. Skoro wymagamy szacunku, szanujmy innych. Pamiętajmy, że człowiek tym różni się od zwierząt, że potrafi zrozumieć, że drugi jest takim samym człowiekiem, a zatem również ma honor.

Na koniec przytoczę słowa ministra spraw zagranicznych II RP, Józefa Becka, uzasadniające odmowę przyjęcia kuriozalnego ulimatum Rzeszy, które postawił nam Joachim von Ribbentrop:

Jest jedyna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest bezcenna: tą rzeczą jest Honor.

Nie pozwólmy więc szargać naszego honoru. Zachowujmy się tak, aby inni nie byli przymuszeni do traktowania nas z honorem, ale aby byli przekonani, że swój honor mamy.

Opowiedz się!

Nasze życie jest areną walki dobra ze złem. Stawia nas w rozmaitych sytuacjach, w których moralność kłóci się z innymi wartościami lub antywartościami. Często nasze decyzje uwarunkowane są oczekiwaną akceptacją naszych ewentualnych czynów. Nie chcemy się "wychylać". Mało tego. Gdy podejmujemy decyzję, a nasze sumienie nie chce się z nią zgodzić, próbujemy usprawiedliwiać zło. Balansujemy na linii dzielącej dobro i zło nie chcąc otwarcie stanąć po którejkolwiek ze stron.

Przychodzi mi do głowy fragment Władcy Pierścieni, w którym Aragorn, Gimli i Legolas goniąc orków uciekających z ich przyjaciółmi Merry'm i Pippinem, spotkali Jeźdźców Rohanu pod przywództwem Eomera. Aragorn zapytał Eomera czy jest przyjacielem czy wrogiem Saurona, potężnego władcy Mordoru. W odpowiedzi usłyszał:

Nie służymy potędze dalekiego Czarnego Kraju, lecz nie prowadzimy też z nią otwartej wojny. Jeśli więc przed nią uciekacie, opuśćcie lepiej nasz kraj. Na całym pograniczu szerzy się niepokój i jesteśmy zagrożeni; pragniemy jednak tylko zachować godność i żyć tak, jak żyliśmy, poprzestając na swoim, nie służąc obcym panom, ani dobrym, ani złym.

Aragorn przedstawił się, a następnie odpowiedział tymi słowami:

Waszym przeznaczeniem jest wybór. Powtórz moje słowa Theodenowi, synowi Thengla: czeka go otwarta wojna w szeregach Saurona lub przeciw niemu. Nikt już dziś nie może żyć tak, jak żył dotychczas, i mało kto zachowa to, co uważa za swoją własność.

Jeśli myślisz, że to tylko bajka, a Ty możesz sobie żyć biernie nie angażując się w walkę dobra ze złem, to jesteś w błędzie. Nijakość jest Twoim wrogiem. Opowiedz się! Stań po stronie dobra, bo inaczej utracisz wszystko, co uważasz za swoją własność. Utracisz człowieczeństwo. Zetkniesz się ze złem wcześniej niż się spodziewasz. Po której stronie staniesz, gdy to nastąpi?

Oblicza kuszenia

Świat obfituje w sytuacje, które są pewnego rodzaju pokusami do zła. Ostatnio najgłośniej jest o sytuacjach korupcyjnych. Sytuacje te powstają na skutek wielu różnych czynników. Często jest to złe prawo, często dążenie człowieka do zysku, a często są to cele, jakie przyświecają osobom korumpującym. Oczywiście uleganie takim sytuacjom jest złe i zwłaszcza, gdy dotyczą one osób obdarzonych zaufaniem publicznym, nie należy szukać usprawiedliwienia zła, które zostaje dokonane. Ja chciałbym się jednak skupić na walce z korupcją, polegającej na kuszeniu ofiary do popełnienia tego przestępstwa.

Większość społeczeństwa akceptuje, a nawet popiera tworzenie kontrolowanych sytuacji korupcjogennych jako metodę walki z tym zjawiskiem, zwłaszcza jeśli chodzi o wysoko postawione jednostki. Jest to o tyle uzasadnione, że wybierając osoby, które będą nas reprezentowały, chcemy aby ludzie Ci byli krystaliczni. Pamiętajmy jednak, że człowiek nie jest Bogiem i jest skłonny do zła. Im usilniej wystawiamy kogoś na próbę, tym większe prawdopodobieństwo, że ulegnie. Nie jest to kwestia nielicznej ilości osób. Myślę, że większość osób jest podatna na takie sytuacje. Czy prowokując człowieka do popełnienia zła, nie jesteśmy za nie odpowiedzialni?

Drugą kwestią jest moralność kuszenia. Czy kuszenie może być dobre? Jezus zgodnie z ewangelią, przebywał na pustyni przez 40 dni, gdzie był kuszony przez szatana. Jednak nie uległ. I nie skupiajmy się teraz na tym, że nie uległ, ale na tym skąd biorą się metody kuszenia. Przecież kuszenia dokonuje tutaj uosobienie zła. W kontrowersyjnym filmie Martina Scorsese pt. Ostatnie Kuszenie Chrystusa, autor idzie dalej. Kuszenie następuje w sytuacji, gdy Jezus oczekuje rozmowy z Bogiem. Szatan próbuje udawać Boga. Czy to nie jest prawdziwy wymiar kuszenia? Czy nie próbujemy być Bogiem, oceniającym kwalifikacje moralne danej osoby? Czy jednak przez to nie stajemy się szatanem?

Zgubiona drachma

Kilka tygodniu (może już miesięcy) temu usłyszałem kazanie z ust dominikanina o. Adama Szustaka. Chciałem przytoczyć, to co zapamiętałem z tego kazania, gdyż uważam, że myśl, którą prezentuje zakonnik jest niezwykłego rodzaju metaforą opisującą porządek świata. Kazanie to dotyczyło następującego fragmentu ewangelii wg św. Łukasza.

15 ¹ Zbliżali się do Niego wszyscy celnicy i grzesznicy, aby Go słuchać. ² Na to szemrali faryzeusze i uczeni w Piśmie. Ten przyjmuje grzeszników i jada z nimi. ³ Opowiedział im wtedy następującą przypowieść: ⁴ Któż z was, gdy ma sto owiec, a zgubi jedną z nich, nie zostawia dziewięćdziesięciu dziewięciu na pustyni i nie idzie za zgubioną, aż ją znajdzie? ⁵ A gdy ją znajdzie, bierze z radością na ramiona ⁶ i wraca do domu; sprasza przyjaciół i sąsiadów i mówi im: Cieszcie się ze mną, bo znalazłem owcę, która mi zginęła. ⁷ Powiadam wam: Tak samo w niebie większa będzie radość z jednego grzesznika, który się nawraca, niż z dziewięćdziesięciu dziewięciu sprawiedliwych, którzy nie potrzebują nawrócenia. ⁸ Albo jeśli jakaś kobieta, mając dziesięć drachm, zgubi jedną drachmę, czyż nie zapala światła, nie wymiata z domu i nie szuka staranne, aż ją znajdzie. ⁹ A znalazłszy ją, sprasza przyjaciółki i sąsiadki i mówi: Cieszcie się ze mną, bo znalazłam drachmę, którą zgubiłam. ¹⁰ Tak samo, powiadam wam, radość powstaje u aniołów Bożych z jednego grzesznika, który się nawraca. ¹¹ Powiedział też: Pewien człowiek miał dwóch synów. ¹² Młodszy z nich rzekł do ojca: Ojcze, daj mi część majątku, która na mnie przypada. Podzielił więc majątek między nich. ¹³ Niedługo potem młodszy syn, zabrawszy wszystko, odjechał w dalekie strony i tam roztrwonił swój majątek, żyjąc rozrzutnie. ¹⁴ A gdy wszystko wydał, nastał ciężki głód w owej krainie i on sam zaczął cierpieć niedostatek. ¹⁵ Poszedł i przystał do jednego z obywateli owej krainy, a ten posłał go na swoje pola żeby pasł świnie. ¹⁶ Pragnął on napełnić swój żołądek strąkami, którymi żywiły się świnie, lecz nikt mu ich nie dawał. ¹⁷ Wtedy zastanowił się i rzekł: Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu ginę. ¹⁸ Zabiorę się i pójdę do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie; ¹⁹ już nie jestem godzien nazywać się twoim synem: uczyń mię choćby jednym z najemników. ²⁰ Wybrał się więc i poszedł do swojego ojca. A gdy był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko; wybiegł naprzeciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go. ²¹ A syn rzekł do niego: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie, już nie jestem godzien nazywać się twoim synem. ²² Lecz ojciec rzekł do swoich sług: Przynieście szybko najlepszą szatę i ubierzcie go; dajcie mu też pierścień na rękę i sandały na nogi. ²³ Przyprowadźcie utuczone cielę i zabijcie: będziemy ucztować i bawić się, ²⁴ ponieważ ten mój syn był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się. I zaczęli się bawić. ²⁵ Tymczasem starszy jego syn przebywał na polu. Gdy wracał i był blisko domu, usłyszał muzykę i tańce. ²⁶ Przywołał jednego ze sług i pytał go, co to ma znaczyć. ²⁷ Ten mu rzekł: Twój brat powrócił, a ojciec twój kazał zabić utuczone cielę, ponieważ odzyskał go zdrowego. ²⁸ Na to rozgniewał się i nie chciał wejść; wtedy ojciec jego wyszedł i tłumaczył mu. ²⁹ Lecz on odpowiedzał ojcu: Oto tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twojego rozkazu; ale mnie nie dałeś nigdy koźlęcia, żebym się zabawił z przyjaciółmi. ³⁰ Skoro jednak wrócił ten syn twój, który roztrwonił twój majątek z nierządnicami, kazałeś zabić dla niego utuczone cielę. ³¹ Lecz on mu odpowiedział: Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. ³² A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął a odnalazł się.

W dość oryginalny sposób na początku zinterpretowana została druga przypowieść. Drachma to moneta, na której wyrzeźbiona jest twarz jej posiadacza. Kobieta miała dziesięć drachm i zgubiła jedną. Dziewięć pozostałych drachm to dziewięć zastępów anielskich. Dziesiąta (zgubiona) drachma to człowiek, jako dopełnienie stworzenia. Człowiek, który został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Ale jest to człowiek, który się gdzieś zgubił, zbłądził. Bóg postanawia szukać człowieka i wymiata wszystko z domu. Zaprowadza nowy porządek, żeby człowieka znaleźć.

Jak wygląda ten nowy porządek? Obrazują to pozostałe przypowieści. Pasterz, który szuka jednej owcy, pozostawia na stracenie wszystkie pozostałe. No i ojciec, który dla syna marnotrawnego, który powrócił wystawia ucztę, niejako krzywdząc (czy naprawdę?) syna wiernego. Nowy porządek zaprowadzony przez Boga, w celu znalezienia człowieka, stawia dotychczasowy świat do góry nogami i wysyła na śmierć swojego Syna, aby Ten poprzez krzyż przynióśł go do Domu na swoich ramionach.

Dajmy się znaleźć, bo Bóg cały czas szuka. Nieważne jak błądzimy, On nas będzie szukał, aż nas znajdzie! I wystawi przyjęcie z radości, gdy Mu się to uda.

Moralność odstraszania

Jeśli nawet nie spotyka nas osobiście, to potrafimy sobie wyobrazić sytuację, w której ktoś wyrządza nam jakieś zło. Może to być coś błahego lub coś bardzo ciężkiego. Rozpiętość skutków zła jest bardzo duża. Naturalną rzeczą jest, że w takiej sytuacji oczekujemy, że ktoś za owo zło, które nam wyrządził poniósł karę. Jednak czy zastanawiamy się w ogóle dlaczego? Czy oczekiwanie kary nie jest po prostu pragnieniem zemsty?

W ujęciu ogólnym karanie ma trojakie cele. Pierwszym takim celem jest izolacja. W naturalny sposób, jeśli ktoś jest skłonny do popełnienia jakiegoś przestępstwa i co najważniejsze udowodnił to popełniając je (nie wolno nam karać za zło niepopełnione), potrzebna jest ochrona reszty społeczności przed groźbą ponownego jego popełnienia. Drugim ważnym celem jest resocjalizacja. Podczas odbywania kary, trzeba próbować przystosować jednostkę do ponownego życia w społeczeństwie, bez narażania tego społeczeństwa na groźbę ponownego doznania tego samego zła. Ostatnim celem jest odstraszanie. Duża część społeczeństwa uważa, że jest to najważniejszy z celów. Kara musi być na tyle surowa, żeby odstraszała potencjalnych przestępców.

O ile zgadzam się w pełni z dwoma pierwszymi celami, to nie mogę zgodzić się z ostatnim. Odstraszanie jest celem, który narzuca środki. Nie wątpię, że odstraszanie jest skuteczne. Gdy ktoś boi się kary, może z obawy nie popełnić zbrodni. Na pewno więc odstraszanie jest uzasadnione, gdyż ochrania społeczeństwo przed złem. Nie dajmy jednak wmówić sobie, że cel uświęca środki. Bycie chrześcijaninem zobowiązuje, a sądzę również, że bycie człowiekiem zobowiązuje do tego samego. Gdy karając człowieka za zło, robimy to po to by odstraszyć innych, człowieka tego traktujemy jako narzędzie do osiągnięcia celu. Pamiętajmy, że człowiek nigdy nie może być narzędziem. Zawsze musi być celem. Przyzwalanie, aby człowiek był narzędziem, jest jego uprzedmiotowieniem. Uprzedmiotowienie jest utratą szacunku do istnienia, do Twarzy. I choć cel jest szlachetny nie używajmy do niego takich środków.

Zamiast odstraszania, dobrze by było wprowadzić inne kryterium ponoszenia odpowiedzialności. Zadośćuczynienie. Człowiek winny zła powinien je naprawić. Odpłacić społeczeństwu, jednak musi to nastąpić z jego własnej woli, która ukształtuje się w wyniku resocjalizacji.

Jaką przewagę ma kara śmierci nad karą więzienia? Taką, że odstrasza. Że możemy użyc tego człowieka jako narzędzia. A co tracimy? Tracimy szansę ratowania istnienia. Przecież człowiek jest z natury dobry. Uratujmy to dobro zamiast je zabijać. Nawet jeśli musimy ponieść koszty resocjalizacji, myślę, że warto dla ratowania jednego zagubionego człowieka.

Człowiek, równa się Twarz

Poruszyłem ostatnio temat Twarzy z rozważań Emmanuela Levinasa. Udało mi się znaleźć na stronie Polskiej Sieci Filozoficznej, następujący opis pojęcia "Twarz".

Zasadniczym pojęciem określającym złożoność i doniosłość relacji międzyludzkich jest „twarz”. Twarz to człowiek w najprostszej formie, to obnażona ze wszystkiego istota ludzka. Przez twarz Levinas rozumie interakcję z innym. To ona pierwsza zostaje zauważona i w niej zawarty jest cały dramat człowieka. Twarzy nie poznaje się, bo kontakt z twarzą jest etyczny a nie epistemologiczny, Nie można mówić w kontakcie z nią, o percepcji, bo jest ona charakterystyczna dla relacji człowieka z przedmiotem. „Najpierw jest sama prawość twarzy, jej prawe i bezbronne wystawienie. Skóra twarzy pozostaje najbardziej nagą, najbardziej obnażoną. (...) w twarzy jest bowiem pewne podstawowe ubóstwo; dowodem jest to, że próbujemy maskować to ubóstwo przyjmując różne pozy i miny”. Relacja z twarzą jest tą, z której wynikają wszystkie inne relacje, jest w stosunku do nich także pierwsza. W relacji z twarzą jest się za nią od razu odpowiedzialnym.

Twarz związana jest ze zmysłowością. Rozkoszowanie przeciwstawia Levinas percepcji: „Tylko relacja z innym człowiekiem wprowadza wymiar transcendencji i prowadzi do całkowicie innego stosunku niż doświadczenie w zmysłowym sensie terminu, względne i egoistyczne”. Percepcja to mniej doskonały sposób doznawania. W twarzy poznajemy drugiego lepiej niż przez zmysły. Objawienie twarzy to maksymalne zbliżenia się do człowieka, to próba spotkania i nawiązania kontaktu.

Długo zajęła mi próba zanalizowania tego opisu. Jednak jego złożoność odzwierciedla chyba dokładnie skomplikowanie całego zagadnienia.

Skoro Twarz jest obnażona z wszystkiego, to nie wiąże się z żadnymi myślami, przekonaniami, wiedzą, wiarą. Można więc przypuszczać, że Twarz to jest coś, co łączy wszystkich ludzi. Ale skoro jest istotą człowieczeństwa, a każdy człowiek jest unikalny, to jak może to być element wspólny?

Co powoduje, że mogę powiedzieć: "ja jestem"? Głos płynie z gardła lub przepony na polecenie mózgu, jednak jakie jest znaczenie tego, że "jestem"? Wyobraźmy sobie trzy identyczne osoby, o zbliżonych przekonaniach, takim samym wyglądzie i tej samej wiedzy. Każda z nich wypowiada słowa: "ja jestem". Czy jest jakaś różnica? Oczywiście, że tak. Różnicą jest to owo: "ja". Każde z tych trzech "ja" jest inne bo jest inną osobą. Właśnie to "ja" to musi być Twarz. "Ja" nie składa się z żadnych elementów. Jest najprostszą formą człowieka. Dopiero to gołe "ja" zostaje wzbogacane różnymi atrybutami, przez pryzmat których oceniamy człowieka. Jednak w każdej ocenie musimy pamiętać, że to jest tylko pewnego rodzaju fasada pod którą kryje się prawdziwa Twarz, która mówi: "nie zabijaj!".

Jest to, moim zdaniem, wystarczający argument przeciwko aborcji i karze śmierci. W obydwu przypadkach, mamy do czynienia z tym "ja", którego nadbudowa jest nieprzekonująca lub mordercza, ale które samo w sobie jest dobre i bezbronne.

Na zakończenie tych rozważań przytoczę historię opowiadaną często przy poruszaniu tematu Twarzy przez dominikanina o. Jana Andrzeja Kłoczowskiego. Sprawa ma miejsce bodajże w Persji w czasie wypraw krzyżowych. Podczas oblężenia stolicy, do miasta zapukał bezbronny św. Franciszek i poprosił o rozmowę z szachem. Rozmawiali m.in. o chrześcijaństwie. Po rozmowie, szach zaznaczył, że gdyby tak wyglądała ewangelizacja, w jaki sposób ta rozmowa i postawa Franciszka, to pewnie dałby się przekonać. Jak jednak ma się filozofia i nauka miłości do armii mordujących rzekomo w jej imię?

Nie bójmy się więc odsłonić Twarzy. Jest ona bezbronna, ale może dotknąć Twarzy drugiego.

Wyścig szczurów

Zgodnie z wikipedią "wyścig szczurów" oznacza:

określenie pozbawionej sensu, bezwartościowej i niekończącej się pogoni (najczęściej wyczerpującego wysiłku współczesnych ludzi, dążących do osiagnięcia materialnego i zawodowego sukcesu). Określenie pochodzi od sposobu zachowania szczurów laboratoryjnych, biegnących bez końca w labiryntach lub w obracających się kołach i nie osiągających w ten sposób niczego, ani jako grupa, ani jako jednostki.

Zachęcam do zrobienia sobie rachunku sumienia, w postaci porównania własnego życia do definicji przytoczonej powyżej. Możliwe, że są jednostki, dla których zaproponowane porównanie nie wykaże żadnych podobieństw. Pewnie znajdą się również jednostki, dla których definicja życia i definicja wyścigu szczurów pokrywa się w stu procentach. Jednak dla większości, wyścig szczurów jest koniecznym fragmentem życia. Dla niektórych przykrym, dla niektórych mniej przykrym. Dla niektórych ważniejszym, dla niektórych mniej ważnym.

Całkowite zapędzenie się w tym wyścigu jest niezmiernie niebezpieczne, bo marginalizuje pozostałe aspekty życia człowieka. Bardzo trudno zidentyfikować jest moment, w którym zajmuje on nam zbyt duży fragment życia, a przecież o drogach naszego życia nie powinny decydować tak banalne powody, jak te, które kierują wyścigiem szczurów. Pamietajmy, że człowiek jest stworzony do Zbawienia. Stańmy czasem z boku i oceńmy, czy z czasem wyścig ten nie przesłania nam coraz większego fragmentu życia. Pomyślmy czasem o własnej drodze i jej sensie.

W całym tym zagadnieniu kryje się jeszcze jedna pułapka. Człowiek, który zdaje sobie sprawę, że wyścig szczurów ma złe skutki, próbuje wyjść z niego jak najszybciej. Pociąga to za sobą konieczność intensyfikacji działań z nim związanych. W pewnym momencie, człowiek w tym pędzie, może oderwać się od rzeczywistości i nie znaleźć w niej już sensu, gdy uzna wyścig za zakończony. Rzeczywistość jest ciągła. Pamietajmy, żeby nie stracić ciągłości kontaktu z nią.

Dekretowanie solidarności

Od dwóch lat mamy do czynienia z pojęciem "Polska solidarna". Powstała nawet sejmowa komisja dla realizacji takiej koncepcji. Zastanawia mnie jednak, czy to ja czy może twórcy tej idei nie rozumieją słowa "solidarny".

Według słownika Władysława Kopalińskiego "solidarny" oznacza:

poczuwający się do współodpowiedzialności, współdziałania; mający zgodne z kim poglądy, interesy, cele; jednomyślny.

Z tej definicji wynika, że bycie solidarnym wymaga kogoś drugiego. Być solidarnym z kimś. Z kim zatem państwo może być solidarne? Są dwie możliwości. Albo solidarne z wszystkimi obywatelami, albo solidarne, z tymi, którzy wymagają solidarności. Jednak nie na tym chciałbym się skupić. Próbuję zrozumieć w jaki sposób państwo może być solidarne z jakimkolwiek obywatelem. Przecież każdy człowiek ma inne cele, inne interesy i inne poglądy, że nie wspomnę o myślach. Państwo nie może być solidarne z celami, interesami i poglądami każdej jednostki.

Tylko jednostka może być solidarna. Państwo jednak nie składa się z jednostek. Z jednostek składa się naród, ale aby naród był solidarny z kimś, potrzeba jest oddolnej solidarności obywateli, a nie solidarności zadekretowanej na górze. Hasło "Polska solidarna", ma sens tylko wtedy, gdy realizowane będzie w oparciu o wolność każdego z obywateli. Próby realizacji podobnych koncepcji bez uwzględnienia wolności jednostki były przeprowadzone m.in. w Związku Radzieckim, a także w PRL-u. Czy solidarność można wymusić? Nie. "Polska solidarna" nie może być programem politycznym, żadnej partii, a jedynie ruchem oddolnym, dobrowolnie realizującym podstawowe jego założenia.

Wspaniały przykład solidarności mieliśmy w Polsce w latach 80. Dzięki wspólnemu działaniu Polaków (a nie Polski), wywalczyliśmy wolność. Wtedy to bardzo popularnym hasłem było: "Nie ma wolności bez solidarności". Jednak również wtedy Jan Paweł II powiedział: "Nie ma solidarności bez miłości". Tylko miłość do drugiego człowieka, może wyzwolić w nas odruch solidarności z nim.

Kiedy o tym piszę, na myśl przychodzi mi sytuacja z codzienności. Wyobraź sobie wielki korek, typowy dla porannych ulic centrum dużego miasta. Odzywa się sygnał pędzącej karetki. Dreszcze mnie przechodzą, gdy widzę, że każdy kierowca, robi co może, żeby utorować przejazd. Wjeżdża na chodnik lub na przeciwny pas. Często próbuje pokonać wysoki krawężnik. Robi co tylko może na bardzo niewielkiej przestrzeni jaką dysponuje. Dlaczego? Dlatego, że czyjeś życie jest zagrożone. Nawet nie znając danej osoby, widzimy jej potrzebującą, bezbronną Twarz. Twarz, która prosi: "Nie zabijaj!". I rodzi się w nas miłość do tej osoby, a następnie solidarność.

Walczmy zatem o "Polskę solidarną", bo jest o co walczyć. Ale nigdy siłą dekretów, tylko własnym działaniem i świadectwem.

Z Twarzą twarzą w twarz

Dość niedawno miałem okazję czytać książkę dominikanina o. Jana Andrzeja Kłoczowskiego pt. Filozofia Dialogu. Muszę przyznać, że koncepcje w niej zawarte są poruszające. W tym poście, chciałem skupić się na jednym z aspektów - Twarzy. Pojęcie to było rozwijane bardzo szczegółowo przez Emmanuela Levinasa, jednego z dialogistów.

Każdy z nas ma swą unikalną Twarz. Twarz, która mówi: Nie zabijaj! Jest bezbronna i szczera. Jednak na codzień, Twarz tą przybieramy rozmaitymi maskami. Gdy jesteśmy w pracy stajemy się: lekarzem, nauczycielem, budowniczym, kucharzem, itp. Oprócz tego w rozmaitych sytuacjach jesteśmy również: pracownikiem, pracodawcą, znajomym, przyjacielem, mężem, żoną, itp. Wraz z maską ubieramy się w rozmaite jej atrybuty. Jako pracownik, ubieramy się w wiedzę , doświadczenie zawodowe i pozycję w hierarchii. Jako przyjaciel, w historię znajomości, w doświadczenie życiowe, w sympatię. Chciałbym zaznaczyć, że ubranie maski nie jest zjawiskiem negatywnym, natomiast jest zjawiskiem naturalnym.

Maska jest pewnego rodzaju zasłoną. Dzięki niej stajemy się odporni na negatywny wpływ różnych czynników. Jednak poprzez maskę zasłaniamy swoje prawdziwe "Ja", swoje prawdziwe "Imię". Kiedy zdejmujemy maskę i stajemy naprzeciwko drugiego człowieka bez maski, doświadczamy prawdziwego spotkania. Spotkania Twarzy z Twarzą, gdzie obie Twarze są bezbronne. Dzięki takiemu spotkaniu doświadczamy Boga, który nie jest gdzieś daleko, który poprzez Twarz drugiego człowieka odsłania nam swą bezbronną istotę i zaprasza nas do miłości. "Bo gdzie dwóch lub trzech jest zebranych w moje imię, tam ja jestem pośród nich" (Mt. 18, 20).

Nie bójmy się odsłonić twarzy. Zaufajmy w dobro drugiego człowieka. Zdejmijmy maskę, a może na widok bezbronnej Twarzy, drugi człowiek zdejmie swoją.